Özne Nedir?

Özne Nedir, Görevleri Nelerdir?

Yüklemden sonra cümlenin en önemli öğesidir. Cümlede yüklemin bildirdiği işi, oluşu, hareketi yapan öğedir. Özneyi bulabilmek için yükleme

“Ne, Kim” soruları yöneltilir.   

Örnek1: Araba duvara çarptı. ( Duvara çarpan ne?  —Araba)

Örnek2: Sevim İstanbul’da geziyor. ( İstanbul’da gezen kim? -Sevim) 

Cümlede birden fazla özne olabilir.

Örnek: Yaşar, Ünal ve Talip gezmeye gitti. (Gezmeye giden kim? –Yaşar, Ünal ve Talip)

Özne tek bir kelime olabileceği gibi kelime grubu da olabilir.

Örnek: Uzun boylu çocuk, Nesrin’i sordu? (Nesrin’i soran kim? –Uzun boylu çocuk)

Birden çok yüklemi olan cümlelerde ortak özne olabilir.

Örnek: Ahmet geldi, baktı ve gitti.

Özne Çeşitleri:

Gerçek (Açık) Özne: Eylem veya durum bildiren kelime cümle için yer alıyorsa “gerçek özne” adını alır.

Örnek: İsmet top oynuyor. (Oynayan kim? –İsmet gerçek özne)

Gizli Özne: Özne cümlede açıkça görünmüyorsa; ancak yükleme sorulan “Ne? , Kim?” soruları ile varlığı anlaşılıyorsa bu tür öznelere “gizli özne” denir.

Örnek: Top oynuyor. (Oynayan kim? –O gizli özne)

Sözde Özne: Gerçekte nesne olan; ancak cümle içinde özneymiş görünen öğeye “sözde özne” denir. Sözde özne olabilmesi için yüklemde “–l ve –n” eklerinin bulunması gerekir.

Örnek: Sınıf boyandı. (Boyanan ne? –Sınıf. Peki, sınıf kendi kendine boyanabilir mi?)

Örtülü Özne: Yüklemi edilen çatılı cümlelerde bazen “-ce ve ... tarafından”gibi sözcükler kullanılarak işi bizzat yapan varlığa da yer verilebilir. Bu tür öznelere   “örtülü özne” denir.

Örnek1: Meclisçe karar alındı. (Kim tarafından alındı? –Meclisçe.)

Örnek2: Yarışma, halk tarafından beğenildi. (Kim tarafından beğenildi? –Halk tarafından.)

Örnek3: Yolcu otobüsleri, belediyemizce hizmete açıldı. (Kim tarafından hizmete açıldı? -Belediyemizce)

Not: Geçişsiz-Edilgen çatılı meçhul fillerde özne yoktur.